خبرگزاری مهر، گروه استانها - سید امیرحسین عظیمی: سیستان و بلوچستان ۲۰ سال است با یک خشکسالی همه‌جانبه و کم‌سابقه دست‌وپنجه نرم می‌کند که امسال این خشکسالی به اوج خود رسیده و به گفته مسئولان سازمان هواشناسی، خشکسالی ۱۰۰ درصد مساحت این استان را در برگرفته است.
۱۰۰ درصد گستره سیستان و بلوچستان از سال گذشته دچار خشکسالی در درجات متوسط، شدید و بسیار شدید شده استرئیس گروه تحقیقات هواشناسی، اداره کل هواشناسی سیستان و بلوچستان می‌گوید: ۱۰۰ درصد گستره سیستان و بلوچستان از سال گذشته دچار خشکسالی در درجات متوسط، شدید و بسیار شدید شده است.
الله بخش ریگی می‌افزاید: خشکسالی این مدت در ۵۵ درصد از گستره سیستان و بلوچستان شدید، ۳۴ درصد بسیار شدید و ۱۱ درصد متوسط گزارش شده است.
این خشکسالی همه‌جانبه تبعات بسیار سنگینی را برای مردم به ِویژه در بلوچستان به وجود آورده است؛ از خسارت‌های میلیاردی به بخش کشاورزی تا خشک شدن چاه و قنات و جیره‌بندی آب مردم در شهرهای جنوب و از همه مهم‌تر خطر شیوع بیماری‌های عفونی در روستاها.
تخریب زمین‌های کشاورزی و ضرر میلیاردی به کشاورزان چابهاری
خشکسالی شاید در یکی از مناطقی که بیشتر رخ‌نمایی کرده چابهار باشد، به‌ِویژه آنکه بندر چابهار با وجود اهمیت راهبردی، پایین‌ترین شاخصه دسترسی به آب بهداشتی و آشامیدنی را در کشور داراست و شاخص دسترسی به آب که در کشور به‌طور میانگین ۹۰ درصد است، در چابهار حدود ۲۳ درصد است. بیش از ۴۰۰ روستای شهرستان چابهار نیز با جمعیتی بیش از ۱۷۰ هزار نفر فاقد لوله‌کشی آب آشامیدنی هستند و به‌صورت سقایی و تانکری آبرسانی می‌شوند.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان چابهار در گفت و گو با خبرنگار مهر، می‌گوید: خسارت به بخش کشاورزی چابهار براثر خشکسالی۲۰ ساله بیش از ۲۶۳ میلیارد تومان برآورد شده است.
غلام‌حسین بامری با بیان اینکه خشکسالی انواع باغات موز، انبه، لیمو، نخیلات و انواع باغات میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری را نابود کرده است، می‌افزاید: خشکسالی خسارات جدی را به باغات موز شهرستان چابهار وارد کرده، به‌طوری که بر اثر خشکسالی بیش‌از یک هزار و ۳۰۰ هکتار از باغات موز و انبه چابهار از میان رفته؛ علاوه‌بر آن بر اثر خشکسالی ۳ هزار و ۹۰ هکتار از اراضی باغی کشاورزی و ۶ هزار هکتار زمین های زراعی شهرستان چابهار نیز نابود شده است.
وی تصریح می‌کند: این خسارت‌های خشکسالی درحالی است که در سال‌های آبی با زیرکشت رفتن ۱۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی، باغی و زراعی بیش از ۲۴ هزار نفر در بخش کشاورزی شهرستان چابهار مشغول به کار می‌شوند.
خلیل‌الله درخشان، دبیر خانه کشاورز شهرستان چابهار نیز پیش‌تر گفته بود: بیش از ۲ هزار نفر در بخش باغات و ۶ هزار نفر در بخش زراعت منطقه باهوکلات چابهار شغل خویش را از دست داده‌اند و با خسارت بیش از ۵۰ میلیارد تومان رو به‌رو شده‌اند.
سد «پیشین» شهرستان سرباز بی‌فایده برای مردم خشکید
این خشکسالی بی‌سابقه خسارت‌های جبران ناپذیری را هم به شهرستان سرباز، شهرستانی مرزی با جمعیتی عمدتا روستانشین و کشاورز زاده وارد کرده است. تاثیر جبران ناپذیر خشکسالی بر سرباز زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم پرآب‌ترین رودخانه فصلی سیستان و بلوچستان نیز در این شهرستان واقع است و تنها امید مردم روستانشین سرباز نیز همین رودخانه است.
فرماندار تازه توزیع شده شهرستان سرباز می‌گوید: سرباز جمعیتی قریب به ۲۰۰ هزار نفر و وسعت ۱۱ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع دارد که ۹۵ درصد مساحت آن کوهستانی و صعب‌العبور است.
حمیدالدین یوسفی چندی پیش در گفت و گو با خبرنگار مهر، گفت: ۸۰ درصد جمعیت سرباز در دوطرف حاشیه رودخانه بزرگ ۳۱۳ کیلومتری سرباز زندگی می‌کنند و تقریباً ۱۰۰ درصد نیاز آبی شهرستان سرباز نیز از همین رودخانه تأمین می‌شود.
از مجموع ۶۳۵ روستا و آبادی دارای سکنه در سرباز تنها ۱۴۳روستا دارای شبکه آب آشامیدنی هستند که ۸۰ درصد این شبکه نیز فرسوده استوی تصریح می‌کند: از مجموع ۶۳۵ روستا و آبادی دارای سکنه در سرباز تنها ۱۴۳روستا دارای شبکه آب آشامیدنی هستند که ۸۰ درصد این شبکه نیز فرسوده است، ۲۸ روستا به‌صورت سقایی و با سهمیه تنها ۱۵ لیتر در روز آبرسانی می‌شوند و ۴۶۴ روستای دیگر نیز در نوبت آبرسانی سیار هستند.
به گفته فرماندار سابق سرباز، عمده نیاز آبی روستاهای فاقد شبکه و فاقد آبرسانی سقایی از رودخانه بزرگ سرباز تامین می‌شود که امیدواریم این رودخانه با بارش‌های فصلی و خدادادی پرآب شود چراکه ما در سرباز غیر از این رودخانه منابع آب قابل‌توجه دیگری در پایین‌دست نداریم و سنگ کف در این منطقه بالاست و گاها با خشکی چاه‌ها و کاهش آبدهی مواجه هستیم.
امید فرماندار تازه توزیع‌شده سرباز به بارش‌های خدادادی برای پرآب شدن رودخانه سرباز و حل مشکلات جمعیت مرزنشین عمدتاً روستایی سرباز در حالی است که چند روز پیش از زبان معاون فرماندار خبر آمد که سد «پیشین» شهرستان سرباز که در این شرایط با آب ذخیره خود تنها امید روستاییان شهرستان سرباز و بخش بزرگی از چابهار بود، براثر خشکسالی‌های پی‌درپی خشک شد.
مجیب حسنی معاون برنامه‌ریزی و امور عمرانی فرمانداری شهرستان سرباز گفته: هم‌اینک حجم آب سد پیشین کمتر از ۲۵ میلیون مترمکعب است که ۱۸ میلیون مترمکعب آن رسوب و غیرقابل بهره‌برداری است.
سد پیشین در حالی خشک می‌شود که قرار بود با احداث شبکه پایین‌دست آب آشامیدنی آن به بیش از ۹۷ هزار نفر از مردم ۲۰۷ روستای سرباز و شرق چابهار آبرسانی کند و این روستاها را بعد از سال‌ها محرومیت و آبرسانی سقایی، از نعمت آب برخوردار کند.
سد پیشین در حالی به امید روستانشینان برای دسترسی به آب آشامیدنی بعد از سال‌ها محرومیت و آبرسانی سقایی تبدیل‌شده بود که احداث شبکه پایین‌دست آب آشامیدنی و کشاورزی آن آنقدر طولانی شد که این سد خشکید.
سد پیشین در دهه ۷۰ احداث شد اما عملیات اجرایی شبکه پایین‌دست آن مهرماه ۹۶ آغاز شد؛ ۲۰ سال بعد، مدیرعامل آب‌وفاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان گفت: طرح ایجاد شبکه زهکشی کشاورزی و آشامیدنی پایین‌دست سد ۱۷۵ میلیون مترمکعبی «پیشین» شهرستان سرباز که طرح مطالعاتی آن از سال ۷۶ آغازشده و مهرماه ۹۶ عملیات اجرایی آن آغاز شده است، هم‌اکنون حدود ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و اعتبار تکمیلی برای بهره‌برداری از آن نیز حدود ۳۰۰ میلیارد تومان است.
آب سد «زیردان» تا خشک نشده رهاسازی شود
سد پیشین و طرح آبرسانی آن‌یکی از دو پروژه آبرسانی به روستانشینان جنوب سیستان و بلوچستان بود که خشک شد، پروژه دوم آبرسانی از سد «زیردان» رودخانه «کاجو» شهرستن قصرقند است که آن‌هم در نبود اعتبار آنقدر طولانی شده که در حال خشکیدن است.
سد زیردان در سال ۹۰ به‌بهره‌برداری رسید و عملیات احداث شبکه پایین‌دست آن نیز از سال ۸۴ آغازشده که آن‌هم مثل سد پیشین به دلیل عدم هم‌زمانی بهره‌برداری از سد و شبکه پایین‌دست مقدار زیادی آب سال‌هاست در پشت این سد گیر افتاده و در حال خشک شدن است.
مدیرعامل آب‌وفاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان گفته: آبرسانی به ۷۱ هزار نفر در ۲۶۱ روستای شهرستان چابهار و قصرقند از سد ۲۰۷ میلیون مترمکعبی زیردان از سال ۸۴ آغاز شده و هم‌اکنون ۵۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. تاکنون برای این طرح بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه شده و حدود ۱۰۰ میلیارد تومان دیگر برای بهره‌برداری از آن اعتبار لازم است.
سد «زیردان» هم‌زمان با افتتاح آن در سال ۹۰ به دلیل بارندگی خوبی که در آن سال اتفاق افتاد پرآب شد، اما در سال‌های اخیر باآنکه مقدار زیادی آب را پشت خود نگه‌داشته بود اما با وجود خشکسالی با رهاسازی آب از آن مخالفت می‌شد.
شوراها و مسئولان محلی بارها در سال‌های اخیر خواستار رهاسازی آب پشت سدهای «زیردان» و «پیشین» با توجه به خشکسالی همه‌جانبه شدند که مورد مخالفت قرار گرفت و تنها بخشی از آن به‌صورت دوره‌ای رهاسازی شد، حال اما سد «پیشین» خشک شده و سد «زیردان» هم در حال خشک شدن است.
هم‌اکنون در حالی مقدار زیادی آب در پشت سد «زیردان» بلااستفاده مانده است که روستاهای پایین‌دست این سدها در شرایط بحرانی قرار دارندنماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی پیش‌تر بابیان اینکه سد زیردان بیش از ۷۰ میلیون مترمکعب آب دارد خواستار رهاسازی حداقل ۳۰ میلیون مترمکعب از آن شده و گفته بود: هم‌اکنون در حالی مقدار زیادی آب در پشت سد زیردان بلااستفاده مانده است که روستاهای پایین‌دست این سدها در شرایط بحرانی قرار دارند.
عبدالغفور ایران نژاد افزود: بیش از ۸۰ درصد دام‌های سبک و سنگین روستانشینان پایین‌دست این سدها به دلیل خشکسالی‌ها ازمیان‌رفته و میلیاردها تومان ضرر به زمین‌ها و محصولات کشاورزی روستانشینان وارد کرده است.
وی کرد: بارها درخواست کردیم که به دلیل زمان‌بر شدن اجرای شبکه‌های پایین‌دست و قرار گرفتن روستاها در شرایط بحرانی به سبب خشکسالی، مقداری از آب پشت این سدها رهاسازی شود که با آن مخالفت شد.
معاون شرکت حفاظت از منابع آب سیستان و بلوچستان نیز پیش‌تر و قبل از خشک شدن سد «پیشین» در پاسخ به انتقادها از رهاسازی آب پشت سد «زیردان» گفته بود: سد پیشین که به دلیل عدم بارندگی در شرایط بحرانی است اما آب پشت سد زیردان به دلیل بارندگی‌های سال ۹۰ شرایط نسبتاً خوبی دارد اما نمی‌توانیم آب آن را رها کنیم چرا که آب پشت سد زیردان برای تأمین آب آشامیدنی ۲ سال مردم این منطقه در نظر گرفته‌شده است. (پس از به بهره‌برداری رساندن شبکه پایین‌دست سد زیردان)
شوراها و دهیاران برای رهاسازی آب «زیردان» همکاری نمی‌کنند
حال اما در شرایطی که پیشین خشکیده، نواهای دیگری به گوش می‌رسد. فرشید میربلوچزهی مدیر امور آب شهرستان چابهار می‌گوید: از اواخر سال گذشته آمادگی خویش را برای رهاسازی آب سد زیردان به مسئولان و اهالی پایین‌دست و به‌ویژه فرمانداری چابهار اعلام کرده‌ایم اما متأسفانه مردم و به‌ویژه شوراها و دهیاران روستاهای بخش «پلان» همکاری لازم را برای تقسیم عادلانه آب ندارند و دراینباره با مشکل و چالش جدی مواجه هستیم.
وی در گفت و گو با خبرنگار مهر، می‌افزاید: متأسفانه عده‌ای از مردم با ساخت بیش از ۴۰ تا ۵۰ بند خاکی در کف و مسیر رودخانه در محدوده بخش «پلان» اجازه نمی‌دهند آب به مردم روستاهای پایین‌دست بخش «دشتیاری» برسد و این ظلم بزرگی برای مردم محروم و بی‌آب منطقه «دشتیاری» است.
مدیر امور آب شهرستان چابهار تصریح می‌کند: چنانچه بندهای خاکی ساخته‌شده تخریب شود با حجم آب کمتر از ۱۰ میلیون مترمکعب نیز می‌توان تمامی «هوتگ» ها و زمین‌های دیم منطقه پلان را آبگیری کرد و با افزودن مقداری بر حجم آب، آن را تا محدوده دشتیاری رساند.
میربلوچزهی بابیان اینکه عده‌ای از مردم معتقدند آب سد زیردان باید به تمام روستاهای پایین‌دست تا محدوده «کلانی» دشتیاری برسد، می‌افزاید: زمین‌های محدوده روستاهای «کلانی» ارتفاع زیادی دارند و اگر تمام آب ذخیره‌شده در پشت سد زیردان نیز رها شود، تا آنجا نخواهد رسید.
عدم استفاده صحیح از آب و نگهداری آب‌ها در پشت سدها سبب نابودی اکوسیستم منطقه شده است
شرکت آب در حالی عدم به بهره‌برداری رساندن از شبکه‌های پایین‌دست را با موافقت با رهاسازی آب سد زیردان و عدم اجماع در روستاییان توجیه می‌کند که تا قبل از خشک شدن پیشین بارها داد و فریادهایی از مسئولان محلی و شوراهای اسلامی برای رهاسازی آب سد زیردان بلند شده بود که حداقل به آن توجهی نشد.
خالد بادپا عضو شورای «نوبندیان» چابهار گفته بود: منطقه «دشتیاری» در سال‌های نچندان دور زیستگاه حیات‌وحش منطقه بوده و حتی در بعضی از فصل‌های سال شاهد پرندگان مهاجری بودیم که به این منطقه کوچ می‌کردند.
وی افزود: بی‌تدبیری و عدم استفاده صحیح از آب و نگهداری آب‌ها در پشت سدها سبب شده کل اکوسیستم منطقه نابود شود و حیات‌وحش و انواع پرندگان منطقه منقرض شوند.
مردم روستاهای پلان و دشتیاری مجبورند هر تانکر ۱۲ هزار لیتری آب را ۸۰ تا ۱۲۰ هزار تومان خریداری کنندرئیس شورای اسلامی بخش «پلان» و عضو شورای اسلامی شهرستان چابهار نیز گفته بود: مردم روستاهای پلان و دشتیاری مجبورند هر تانکر ۱۲ هزار لیتری آب را ۸۰ تا ۱۲۰ هزار تومان خریداری کنند که آن‌هم معلوم نیست بهداشتی باشد و صرف این هزینه برای افراد کم‌درآمد بسیار سخت است و برای برخی خانواده‌ها نیز امکان‌پذیر نیست.
شه بخش گرگیج اضافه کرد: اگر ۲۵ میلیون مترمکعب آب هر ۶ ماه از سد زیردان رهاسازی شود بیش از ۳۰۰ روستا مشکل بی‌آبی نخواهند داشت و علاوه بر تأمین آب آشامیدنی آب کشاورزی به‌صورت دیم هم تأمین می شود.
وی گفت: هم‌اکنون بیش از ۸۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره‌شده در پشت سد زیردان(زمان گفته‌ها،تا قبل از بحرانی شدن سد) بدون هیچ استفاده‌ای در حال تبخیر شدن است ولی به دلایل نامعلومی برای استفاده کشاورزی و آشامیدنی رهاسازی نمی‌شود.
مسئولان دولتی نیز گاهی هم‌صدا با شوراها خواستار رهاسازی می‌شدند، بخشدار پلان پیش‌تر در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها، گفته بود: سد زیردان برای تأمین آب بیش از ۲۶۱ روستای حوزه پلان، دشتیاری و تلنگ احداث‌شده است.
عبدالعزیز میایی افزود: احداث سدها معمولاً باید برای مصرف مردم پایین‌دست رهاسازی تا از برکات آن بهره‌مند شوند.
وی با انتقاد از عدم رهاسازی آب سد زیردان تصریح کرد: پیگیری‌های زیادی برای رهاسازی آب سد زیردان صورت گرفته است.
به گفته بخشدار پلان، رودخانه «کاجو» تنها امیدآبادانی و سرسبزی منطقه بزرگ «دشتیاری»، «پلانم و «تلنگ» است که آن‌هم با احداث سد زیردان بیشتر مناطق پایین‌دست آن به جای سرسبزی به کانون ریز گردها و گردوغبار تبدیل‌شده‌اند.
خشکسالی در نیکشهر بحرانی شد/ آب جیره‌بندی می شود
خشکسالی اما در نیک شهر از نقطه بحرانی گذر کرده و با خشک شدن چاه‌ها و قنات‌ها و در آستانه خشکیدن سد «خیرآباد» آب در این شهرستان جیره‌بندی شده است.
مدیر منابع آب شهرستان نیک شهر می‌گوید: حجم آب سد «خیرآباد» در پی خشکسالی‌های پی‌درپی به شدت کاهش‌یافته و آب را در نیکشهر جیره‌بندی کرده است.
فیض محمد بلوچی می‌افزاید: سد خیرآباد حدود ۲۷ میلیون مترمکعب ظرفیت دارد که هم‌اکنون تنها حدود یک‌میلیون مترمکعب آب دارد.
به گفته وی، آب نیکشهر از ۵ حلقه چاه در پایین‌دست این سد که وابسته به آن هستند تأمین می‌شود که به دلیل خشکسالی و خشک شدن سد «خیرآباد» و کاهش آبدهی چاه‌ها، آب شهرستان نیکشهر شامل شهر «بنت»، «اسپکه» و «نیکشهر» جیره‌بندی شد و مردم به‌صورت محله به محله آب را دریافت می‌کنند.
خشکیدن آب سد «خیرآباد» نیز درحالی است که مدیر امور آب نیکشهر می‌گوید: بعد از گذشت ۱۰ سال از بهره‌برداری از این سد اعتباری برای انتقال آب تا پشت چاه‌های آب آشامیدنی شهر چابهار اختصاص پیدا نکرده و بیشتر آب رهاشده در طول مسیر تبخیر و هدر می‌رود.
تأخیر در آبرسانی، اپیدمی بیماری‌های عفونی را در روستاها تشدید کرده است
تأخیر در اجرای شبکه‌های پایین‌دست، صدای رئیس مجمع نمایندگان سیستان و بلوچستان را هم بلند کرده، محمد نعیم امینی فرد در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها می‌گوید: منابع آب شرب بلوچستان از یک مشکل اساسی رنج می‌برد و علت اصلی آن عدم اجرای شبکه‌های بهداشتی آب شرب بالأخص در روستاهاست.
وی می‌افزاید: از ۳۰۰۰ روستای فاقد شبکه آبرسانی در مرکز و جنوب استان ۱۰۰۰ روستا به‌وسیله تانکر آبرسانی می‌شوند و اهالی ۲۰۰۰ روستای دیگر خودشان باید به هر طریق اقدامی برای تأمین آب موردنیازشان انجام دهند. در این وضعیت افراد هر قطره آب غیربهداشتی را غنیمتی برای تر کردن لب‌های تشنه خود و خانواده‌شان می‌دانند و بااین‌حال آبی برای مصارف و نیازهای بهداشتی در اختیار ندارند.
امینی فرد تصریح می‌کند: اگرچه انتقال آب به‌صورت سیار خطرات عمده بهداشتی را در بردارد ولی درعین‌حال ۲۰۰۰ روستایی که همین آب را هم ندارند، با مشکلات جدی‌تری مواجه هستند.
رئیس مجمع نمایندگان سیستان و بلوچستان تصریح می‌کند: در کنار مشکل کم‌آبی، سیستم دفع فاضلاب در روستاها نیز عموماً غیربهداشتی است. پراکندگی بیش‌ازحد جمعیت و پایین بودن زیرساخت توسعه نیز از عواملی است که خطر شیوع بیماری‌های عفونی را در مرکز و جنوب استان خیلی جدی کرده است.
نماینده مردم ایرانشهر در مجلس شورای اسلامی از وقوع بیماری‌های عفونی هشدار می‌دهد و می‌گوید: با توجه به وجود کانون‌های «آندیمیک» بیماری‌های مثل «التور»، وقوع شعله‌وری و ایپدمی بیماری‌های عفونی روده‌ای دور از ذهن نیست و خطر قریب‌الوقوعی است.
هرچه که باشد سدهای جنوب سیستان و بلوچستان این روزها یکی پس از دیگری در کمبود اعتبار و طولانی شدن روند احداث شبکه‌های پایین‌دست خشک می‌شوند؛ در حالی از زمان ایجاد شدنشان هم حداقل در آبرسانی منافعی برای مردم نداشتند.
نظر شما